ENGTrong bối cảnh toàn cầu hóa và sự phát triển bùng nổ của công nghệ, kỹ năng phản biện (critical thinking) trở thành một trong những năng lực quan trọng nhất mà học sinh cần có. Đây không chỉ là khả năng chất vấn và phân tích thông tin, mà còn là nền tảng để ra quyết định đúng đắn, giải quyết vấn đề phức tạp và sáng tạo ra những ý tưởng mới.
Ở nhiều quốc gia, kỹ năng phản biện được đưa vào chương trình học từ rất sớm, giúp học sinh biết cách đặt câu hỏi, tranh luận và bảo vệ quan điểm. Tuy nhiên, tại Việt Nam, việc rèn luyện kỹ năng này vẫn chưa được coi trọng tương xứng. Điều này đặt ra câu hỏi: liệu học sinh Việt có đang bị bỏ lỡ một trong những kỹ năng quan trọng nhất của thế kỷ 21?
Vì sao học sinh Việt còn yếu về tư duy phản biện?
Có nhiều nguyên nhân khiến kỹ năng phản biện chưa thực sự phát triển trong môi trường học tập ở Việt Nam. Trước hết, phần lớn chương trình học vẫn đặt nặng việc tiếp nhận và ghi nhớ kiến thức, thay vì khuyến khích học sinh tự đặt câu hỏi và tranh luận. Văn hóa học đường đề cao sự “đúng – sai tuyệt đối” và “nghe lời thầy cô” cũng khiến học sinh ít khi dám bày tỏ quan điểm khác biệt.
Ngoài ra, áp lực thi cử với trọng tâm là trắc nghiệm và đáp án chuẩn càng làm cho kỹ năng phản biện ít đất phát huy. Nhiều học sinh có thể đạt điểm số cao nhưng lại lúng túng khi cần phân tích, phản biện hoặc bảo vệ ý kiến cá nhân. Không ít phụ huynh và thầy cô cũng còn nhầm lẫn phản biện với “cãi lại”, dẫn đến việc vô tình hạn chế sự phát triển tự nhiên của kỹ năng này.
Hệ quả khi thiếu kỹ năng phản biện
Việc thiếu kỹ năng phản biện khiến học sinh gặp nhiều khó khăn khi bước ra môi trường quốc tế hoặc khi tham gia vào thị trường lao động toàn cầu. Một học sinh có thể giỏi kiến thức, nhưng nếu không biết phân tích thông tin, không dám đặt câu hỏi, sẽ dễ trở nên thụ động.
Trong các buổi học ở nước ngoài, học sinh Việt thường e dè, ít phát biểu hoặc khó tranh luận trước bạn bè quốc tế. Điều này ảnh hưởng không nhỏ đến sự tự tin, khả năng hợp tác và sáng tạo – những yếu tố được đánh giá cao trong giáo dục hiện đại. Về lâu dài, sự thiếu hụt tư duy phản biện có thể khiến thế hệ trẻ khó thích nghi với những thách thức mới, từ thay đổi nghề nghiệp đến việc giải quyết các vấn đề toàn cầu.
Làm thế nào để rèn luyện kỹ năng phản biện?
Mặc dù còn nhiều hạn chế, nhưng hoàn toàn có thể rèn luyện kỹ năng phản biện ngay từ bây giờ, bắt đầu từ những thói quen nhỏ trong học tập và cuộc sống. Học sinh nên tập đặt câu hỏi “tại sao” và “như thế nào” thay vì chỉ chấp nhận một đáp án duy nhất. Việc đọc nhiều nguồn thông tin khác nhau, so sánh, đối chiếu và tự phân tích cũng là cách tốt để phát triển khả năng suy nghĩ đa chiều.
Bên cạnh đó, môi trường học tập đóng vai trò vô cùng quan trọng. Nếu thầy cô và phụ huynh tạo không gian khuyến khích trao đổi, tranh luận, học sinh sẽ dần tự tin thể hiện ý kiến. Các hoạt động như tranh biện, viết luận phản biện, hay làm việc nhóm với nhiều quan điểm khác nhau cũng là cơ hội tốt để rèn luyện kỹ năng này.
Vai trò của mentor trong phát triển kỹ năng phản biện
Không phải học sinh nào cũng có thể tự rèn luyện phản biện một cách hiệu quả. Lúc này, sự đồng hành của mentor có thể tạo ra sự khác biệt. Mentor không áp đặt câu trả lời, mà khuyến khích học sinh đào sâu vấn đề, đặt câu hỏi ngược và tự tìm ra giải pháp. Đây chính là cách học sinh dần hình thành tư duy phản biện một cách tự nhiên và bền vững.
Tại Mentors14, chương trình Mentoring 1:1 cá nhân hóa không chỉ hỗ trợ học sinh về kiến thức và hồ sơ du học, mà còn tập trung phát triển những kỹ năng cốt lõi của thế kỷ 21, trong đó có tư duy phản biện. Chúng tôi tin rằng, khi học sinh Việt có khả năng phân tích, tranh luận và bảo vệ quan điểm, các em sẽ tự tin hơn trên hành trình học tập và hội nhập quốc tế.
Kỹ năng phản biện không phải là “món quà” bẩm sinh, mà là một năng lực có thể rèn luyện. Học sinh Việt hoàn toàn có thể phát triển kỹ năng này nếu được đặt trong môi trường khuyến khích và được hướng dẫn đúng cách.
Đã đến lúc chúng ta nhìn nhận lại giáo dục: thay vì chỉ dạy học sinh biết “cái gì là đúng”, cần dạy các em cách suy nghĩ về điều đó, đặt câu hỏi, và tìm ra quan điểm riêng của mình. Bởi vì trong thế kỷ 21, phản biện không chỉ là kỹ năng học tập, mà còn là chìa khóa để học sinh trở thành công dân toàn cầu chủ động và sáng tạo.
(Đọc phiên bản tiếng Anh tại đây)